Ticari yumurtacı sürülerde 12-14 aylık bir verim dönemi sonrasında yumurta verimi ve kalitesi azalmakta ve tavukların pek çoğunda doğal tüy dökümü başlamaktadır. Zorlamalı (yapay) tüy değiştirme uygulaması ile sürüden yararlanma süresi önemli ölçüde uzatılabilmektedir. Bu uygulamalarda yumurta verimi kısa bir süre durakladıktan sonra tekrar devam etmektedir. Üretimdeki bu duraklamaya yoğun bir tüy dökümü eşlik etmektedir. Tavukların yumurta verimini durdurmada çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bunların başlıcaları şunlardır; bir süreliğine yemi kaldırmak (yem ve/veya su kısıtlaması ile birlikte veya değil), kimi besin maddelerince (kalsiyum, sodyum, protein) yetersiz karma kullanımı, sadece tahıllardan ( yulaf veya mısır) oluşan rasyon kullanımı.
1. GİRİŞ
Kanatlı hayvan etleri ve yumurta dünyadaki en önemli gıda kaynaklarındandır. Tavuk başta olmak üzere kanatlı hayvanlar dünyanın hemen hemen her ülkesinde yetiştirilmekte, aranmakta ve tüketilmektedir. Yumurta dünyanın her yerinde tüketilen son derece besleyici bir gıdadır. Kanatlı eti tüketimi bakımından da dünyanın hiçbir bölgesinde kültürel ve/veya dinsel sınırlama yoktur.
Tavuk başta olmak üzere kanatlı kümes hayvanlarının kısa sürede verim çağına ulaşmaları, üreme ve verim etkinliklerinin yüksek olması, düşük vücut ağırlığına sahip olduklarından küçük alanda yetiştirilmeleri, yemi diğer çiftlik hayvanlarına oranla daha etkin şekilde hayvansal proteine dönüştürebilmeleri yumurta ve kanatlı etinin ucuza üretilmesine yol açmaktadır. Generasyonlar arası sürenin kısalığı hayvan ıslahında çok hızlı yol alınmasına neden olmuş ve ıslahta ulaşılan sonuçlar kolaylıkla sahaya aktarılabilmiştir. Artık rahatlıkla kanatlı endüstrisinden söz edilebilir.
Ticari yumurta tavukçuluğunda yüksek yumurta verimi yönünde ıslah edilmiş yumurta verim yönlü hibritler kullanılmakta, bu hayvanlar 18-20 haftalık yaşta verime başlamakta, 29-30. haftalarda pik verim düzeyine (%90-95) ulaşmaktadırlar. Daha sonra yumurta verimi yavaş bir azalma eğilimine girmektedir. Yumurta verim dönemi başladıktan sonra yaklaşık 12-14 ay süreyle karlı bir şekilde verim elde etmek mümkün olmaktadır. Bu esnada tavuklar 72-80 haftalık yaşa ulaşmaktadır. Sürüsü yumurta verim döneminin sonuna yaklaşan üreticilerin iki seçeneği bulunmaktadır; ya sürüyü yenilemek ya da zorlamalı tüy değiştirme yöntemleriyle bir süre daha yumurta verimi elde etmek.
Bu çalışmada yumurta tavuklarının ve damızlıklarının verim dönemini uzatmak amacıyla uygulanan zorlamalı tüy değiştirmeye ilişkin bilgilerin bir araya getirilmesi hedeflenmiştir.
2. ZORLAMALI TÜY DEĞİŞTİRME NEDİR?
Kanatlılarda tüy dökümü normal fizyolojik bir olaydır. Her iki eşeyde de görülür. Evcilleşmemiş kanatlılar kış mevsiminin başlangıcında, çiftleşme dönemi ve göç mevsimi ön cesinde yıpranmış tüylerini dökme eğilimindedirler. "Doğal tüy dökümü" olarak adlandırılan bu olay esnasında , sırasıyla baş, boyun, göğüs, sırt, kanat, geri ve kuyruk bölgesindeki tüyler dökülür. Gün ışığının azalması, yem ve su yetersizliği ve hastalık gibi zorlamalı tüy dökümünü uyarıcı etmenlerdir.
Ticari yumurtacılarda olağan tüy dökümüne uzun ve yoğun bir yumurtlama döneminden sonra (12-14 ay) girilmektedir. Tüm sürüde tüylerin yenilenmesi, dışarıdan etkilenmediğinde 5 aya kadar uzayabilen bir dönemde tamamlanır ve bu dönemde yumurta verimi bir hayli azalır, hatta bazı tavuklarda tamamen durur.
Günümüzde tüy değiştirme olayı özel yöntemlerle denetim altına alınabilmekte, böylelikle sürüdeki hayvanların hep birlikte tüy değiştirmeleri sağlanarak tüy döküm dönemi kısaltılabilmektedir. Böylece istenilen zamanda tüy değiştirme uygulanarak kısa bir süre sonra tekrar yumurta alınabilmektedir. Özel yöntemlerle tavuk sürülerine herhangi bir zamanda tüy döktürmek ve tekrar yumurta verimine başlatmak olayına "Zorlamalı Tüy Değiştirme" denilmektedir.
Tüy dökümünden sonraki verim dönemine de "ikinci verim yılı" denmektedir. Tavukçuluk endüstrisi gelişmiş ülkelerde, tavukları birinci verim yılı sonunda tüy dökümüne sokarak ikinci verim yılında kullanmak o kadar yaygınlaşmıştır ki belirli bir yetiştiricilik şeklini almıştır. İkinci verim dönemini takiben bir kez daha zorlamalı tüy değiştirme uygulayıp bir dönem daha verim alınabilir.
Birinci ve ikinci verim yılını birbiri ile kıyaslarsak başlıca şu hususlar göze çarpacaktır:
1.Zorlamalı tüy değiştirme yöntemlerinin uygulanması üreticileri piliç büyütme masrafı yapmaktan kurtarmaktadır.
2.Yapay tüy dökümünden sonraki dönemde ölüm oranı ilk yumurtlama döneminden yaklaşık % 20 daha yüksektir.
3. İkinci verim yılı daha kısadır, genellikle 8 aydan fazla sürmez, hatta 6 aylık karlı bir dönem söz konusudur. Damızlıklarda bu süre daha da kısadır.
4.İkinci verim yılında yumurta büyüklüğü daha da artar. Yumurtalar büyüklüklerine göre veya kilo ile satıldığında ekonomik kazanım söz konusudur.
5. Birinci verim yılının sonuna doğru bozulan kabuk kalitesi, tüy dökümü sonrasındaki 3-4 ay süresince oldukça yüksektir, bundan sonra tekrar gerilemeye başlar.
6.İkinci verim yılında yumurta iç kalitesi de birinci verim yılına nazaran daha düşük olmaktadır.
3. TÜY DEĞİŞTİRME YÖNTEMLERİ
a)Kimyasal Yöntemler: Hayvanlara büyük bir stres yaratmadan yumurtadan kesilip dinlendirilmesi ve ikinci verim yılına hazırlanması için geçmiş yıllarda bazı ilaçlar ve hormonlar üzerinde durulmuştur. Tüy dökümünün oluşması için üreme aktivitesinin düşmesi gerektiği ve bunda troid bezi hormonlarının rol oynadığı bilinmektedir.
Üreme hormonlarından progesteron, testosteron, FSH, LH ve LTH hormonları ile bazı ilaçların (methalibure, enheptin, cholormodion, iodin ve tamoxifen vb) tüy dökmede kullanılabileceği bildirilmektedir.
Ancak bu maddelerin kullanılması bazı ülkelerde yasaklanmıştır. Aynı zamanda bu ilaçların pratik olarak kullanılmasının zorluğu yanında, insan sağlığı üzerindeki etkileri de kesinlik kazanmış değildir. Bu nedenle, kimyasal maddelerin zorla tüy değiştirmede kullanılması şimdilik deneysel çalışmalarda kalmaktadır.
b) Besin Maddeleri Sınırlaması: Yumurta veriminde etkin rol oynayan kimi besin maddelerinin rasyondaki nicelikleri, normal gereksinim düzeylerinden daha aşağı düzeylere indirildiğinde yumurta verimi denetim altına alınabilmektedir. Bu tür besin maddelerinin başlıcaları protein, kalsiyum ve sodyumdur.
Yemdeki protein düzeyinin % 7-8 dolaylarına düşürülmesi tüy değiştirmede etkin rol oynamaktadır. Aynı şekilde, kalsiyum düzeyi (%0,03) veya sodyum düzeyi (%0,038) düşük yemler kullanıldığında yumurta verimi bir hayli azalmakta ve tavuklar tüy değiştirme dönemine girmektedir. Ancak zorla tüy değiştirme için bu besin maddelerinden herhangi biri bakımından yapılacak sınırlama özel rasyon yapımını gerektirir. Bu da uygulamada güçlüklere neden olmaktadır.
Ayrıca bu yöntemlerde sürüdeki tavukların büyük bir kısmı düşük oranda da olsa yumurta vermeye devam etmektedir. Diğer bir ifade ile yumurta verimi tamamen durmamaktadır. Bunun sonucunda da tam bir dinlenme sağlanamamaktadır.
c) Yeme Kimi İz Elementlerin Katılması: Tavukları tüy değiştirmeye zorlamada bir diğer yol da karma yeme bazı iz elementlerin gereksinmenin üzerinde miktarlarda eklenmesidir. İz elementler içinde en çok çinko düzeyinin arttırılması üzerinde durulmuştur. Karmalarına çinko oksit veya çinko asetat formunda 10.000 – 25.000 ppm Zn/kg konulduğu zaman yumurta üretimi 5-7 gün arasında kesilmektedir. Yüksek oranda Zn içeren yemlerin kaldırılmasından sonraki 3-4 hafta içinde yumurta verimi tekrar başlamaktadır.
d) Yem–Su–Işık Sınırlaması: Pratik olarak bütün tüy dökme programlarında birkaç gün yemleme yapılmaz. Bazı programlarda ise, birkaç gün süreyle hayvanlara sadece tane yemler yedirilerek dengelenmemiş bir rasyonla stres yaratılmaya çalışılır. Çoğu programlarda ise, yemleme kısıtlamasının başlangıç döneminden sonra tüy dökümünü tamamlamak amacıyla dane yemlemesi uygulanır.
Su kısıtlaması tek başına verimi durdurmak için önerilen bir yöntem değildir. Açlık ve yem kısıtlaması ile birlikte kullanılabilir. Ancak hava sıcaklığının yüksek olduğu dönemlerde çok dikkatli bir şekilde uygulanmalıdır. Ayrıca zorlamalı tüy değiştirme programının su kısıtlaması da içermesi durumunda ikinci verim yılında yumurta büyüklüğünde daha belirgin bir artış söz konusu olmaktadır. Bu da istenmeyen bir durumdur.
Işık kısıtlaması tüy döküm programının önemli kısımlarından biridir. Aydınlatma süresi 8 saat veya aşağısına indirilir. Çevre kontrollü kümeslerde uygulanabilen bu yöntemin, yaz günlerinde perdeli kümeslerde uygulanması zordur.
Uygulanmakta olan programların pek çoğu sadece aydınlatma, sadece yem veya sadece su kısıtlaması şeklinde olmayıp, genellikle her üçünün belirli oranlarda ve birlikte uygulanmasıyla oluşan karma programlardır.
Yem – su – ışık sınırlaması temeline dayana pek çok zorlamalı tüy değiştirme programı geliştirilmiştir
